beyaz formalı siyah iri adamlar tanıl bora 18/01/2012, radikal
10 aralık 1961, tunus. stat tıklım tıklım. tunus-nijerya oynuyor. 1962’de etiyopya’da yapılacak 3. afrika kupası’nın 2. ön eleme müsabakası rövanşı. nijerya’daki ilk maçı ev sahibi 2-1 kazanmış. nijerya takımı sahaya çıktığında şaşkınlık, alay ve protesto seslerinden bir uğultu kopuyor. simsiyah dev gibi adamlar. beyaz formaları onları iyice siyah ve iyice uzun gösteriyor. başlarında bir büyücü yürüyor, elindeki futbol topunu havaya atıp tutarken gittikçe tizleşen çığlıklar koyveriyor. sonra savaş naraları atmaya başlıyor büyücü, oyuncular mukabele ediyorlar. tunuslu seyirciler ıslık çalıyor, ‘balta girmemiş ormanın vahşileri bunlar’ diye bağırıyorlar. zira tunuslular bir yanlarıyla kendilerini beş yıl önce kurtuldukları sömürgeci avrupa’nın bir parçası gibi görmek istiyorlar. yaban ve gayri medeni saydıkları ‘kara afrika’yla aralarına mesafe koyuyorlar.
gel gör ki nijeryalı ‘uzun kara adamlar’, hiç de kolay alt edilecek gibi değiller, gayet ‘avrupai’ bir oyun oynuyorlar! doğu avrupai, diyelim. iki yıldır onları çalıştıran macar teknik direktör george vardar, müthiş bir alan savunması talim ettirmiş. blok halinde hareket ediyor, alan bırakmıyorlar. tunus’un fetbaz çalımcıları, sahiden balta girmemiş ormana saplanmış durumdalar!
o dönemde, aslında ta 1980’lere kadar, afrika futbolunun, soğuk savaş’ın bir muharebe sahası olduğunu unutmamalı. sovyet ve batı blokları, ‘kalkınma yardımı’ faslından afrika hükümetleri nezdinde itibar ve nüfuz kazanmaya çalışıyorlar, futbol da bunun parçası. işte misal, nijerya futboluna kalkınma yardımı için sovyet bloku diplomatik hamlesini yapmış, macaristan’dan antrenör gelmiş. tunus’a da demokratik almanya cumhuriyeti ücretsiz bir antrenör yollama teklifinde bulunmuş aslında; ne var ki federal almanya ‘parasıyla’ ama isim sahibi bir hocayı, ruti gutendorf’u göndererek devlet başkanı bourgiba’yı tavlamış.
tunus’a gol lazım. rakibi üstlerine çekmeyi deniyorlar, nijerya gelmiyor. ikinci devre ya herru ya merru deyip karambol peşine düşüyorlar. derken 60. dakikada nijerya bir frikik golüyle öne geçiyor. tunus can havliyle yükleniyor. 65. dakika. uyuz bir ortaya yükselen nijerya kalecisi, topu kucaklayıp çizgi üzerine düşüyor; malum, biraz yatıp saniye çalacak. o da ne! ganalı yancı ortaya doğru koşuyor. tunusluların bile iddia etmediği bir şeyi görmüş: topun tamamının çizgiden öteye düştüğünü tespit etmiş! hakem golü veriyor. ev sahibi avantajı denen ‘kural’, afrika’da başka yerlere göre belki bir iki doz daha etkili. özellikle o zamanlarda.
ortalık karışıyor. nijeryalılar haklı olarak çıldırıyorlar. yan hakemi tekmeliyor, orta hakemi yumrukluyorlar. polis karışmıyor. gerilimin tırmanmasından memnun gibiler. yılgınlığa düşen hakem golü iptal ediyor ama kale çizgisi üzerinden hava atışına karar veriyor! sahadaki hemen bütün nüfus çizgi önünde toplaşıyor, hakemin topu elinden bırakmasıyla birlikte tunuslular önlerindeki bütün nijeryalılar ve bu arada topla beraber kaleye çullanıyorlar. nijerya kalecisinin kafasını ağlardan sökmek için epey uğraşmak gerekiyor. hakem, bir süre balık gibi çırpındığı ağlardan kendini kurtardıktan sonra düdüğünü çalıp golü veriyor!
nijeryalılar, ‘yuh artık’ makamındalar. yere oturuyor, başlama vuruşu yapmayı reddediyorlar. macar hoca tek tek yanlarına gidip oyuna dönmeleri için yalvarıyor. tunus spor bakanı sahaya inip bir konuşma yapıyor. nafile. nijeryalılar büyücülerinin peşinden soyunma odasının yolunu tutuyorlar. fıfa maçı hükmen tunus lehine tescil ediyor, böylece finallere kalıyorlar.
ruti gutendorf’un anılarından yararlanarak hikâye ettim. yarım asır önce, afrika futbol sahnesi böyleymiş. ne kadar değişti? afrika kupası’nı biraz da o gözle izleyelim, biterken yine konuşuruz.
